پیوند کلیه و هر آنچه باید درباره جراحی پیوند کلیه بدانید

پیوند کلیه از روش‌های درمانی اصلی هست که برای افراد دارای بیماری‌های خاص کلیوی انجام می‌شود. البته وضعیت سلامتی بیمار مشخص می‌کند که دقیقا از چه روشی می‌توان نتیجه بهتری گرفت. در روش پیوند کلیه، کلیه سالم از داوطلب واجد شرایط زنده یا مرگ مغزی شده گرفته می‌شود. به‌طور معمول به هر فرد بیمار تنها یک کلیه تعلق می‌گیرد اما در موارد بسیار کمی یک فرد می تواند از دو کلیه اهدایی نیز استفاده کند. اگر پیوند به‌شکل اصولی انجام شود و بدن آن را پس نزند، فرد بیمار در مدت زمان کوتاهی می‌تواند به زندگی عادی خود برگردد. در این حین اگر نیاز به مراقبت و پرستار در منزل داشتید با ما تماس بگیرید.

شرایط پیوند کلیه

پیوند کلیه زمانی برای یک بیمار ضروری می‌شود که فرد در مرحله نهایی بیماری کلیه یعنی ESRD رسیده باشد و بیشتر عملکرد هر دو کلیه‌ها برای تصفیه خون و دفع مواد زائد از بین برود. اول از همه فرد دریافت‌کننده نباید هیچ گونه تومور سرطانی وخیم و پیش‌رونده‌ای داشته باشد؛ همچنین افرادی که مبتلا به عفونت‌های غیرقابل درمان هستند نیز از عمل پیوند منع خواهند شد. بیماری‌های مربوط به دستگاه دفع ادرار نیز باید قبل از انجام عمل درمان شوند. در صورتی‌که بیمار دارای شرایط خاصی مانند مشکلات قلبی- عروقی باشد که می‌توانند در حین یا بعد از عمل جراحی به بیمار آسیب جبران ناپذیری وارد کنند، پیوند کلیه ضورت نخواهد گرفت. کلیه اهدایی باید از فردی گرفته شود که از نظر گروه خونی با بیمار مطابقت داشته باشد؛ به‌عنوان مثال یک فرد با گروه خونی A هرگز نمی‌تواند به بیمار با گروه خونی O کلیه بدهد. در غیر این‌صورت دستگاه ایمنی بدن در مدت بسیار کوتاهی کلیه اهدا شده را به‌عنوان یک میکروب شناسایی می‌کند و آن را پس می‌زند.

مراقبت‌های بعد از پیوند کلیه

جراحی پیوند کلیه یعنی اینکه شما یک اندام بیگانه را وارد بدن خود می‌کنید و عملکرد طبیعی دستگاه ایمنی هم این است که از بدن در برابر عوامل خارجی نامطلوب یا مضر محافظت کند؛ پس برای اینکه عملتان نتیجه‌ای رضایت‌بخش داشته باشد، بهتر است مدتی دستگاه ایمنی را مجبور کنید تا در مقابل این اندام جدید واکنشی نشان ندهد. بیشتر داروهایی که پزشک معالج برایتان تجویز می‌کند هم دقیقا همین وظیفه را برعهده دارند. البته از آنجایی که با مصرف این داروها سیستم ایمنی بدن شما ضعیف‌تر می‌شود، باید از داروهای دیگری مانند ضدقارچ، ضدباکتری و ضد ویروسی هم استفاده کنید تا از ابتلا به این بیماری‌ها در امان بمانید. به‌ یاد داشته باشید که تمام داروها باید به‌موقع و به‌اندازه مصرف شوند تا به‌شکل مطلوب اثر بگذارند؛ همچنین تا وقتی پزشکان اجازه نداده است، سعی کنید از تماس با افرادی که بیماری‌های عفونت تنفسی یا ویروسی دارند، خودداری کنید.
در بیشتر مواقع، کلیه اهدایی بلافاصله بعد از جراحی شروع به کار می‌کند اما در موارد دیگر، این اتفاق نمی‌افتد و ممکن است چند روزی را با دیالیز بگذرانید تا کلیه به بدن جدیدش عادت کند. احساس درد و سوزش در محل جراحی امری طبیعی است. سعی کنید تا حداقل شش هفته بعد، از بلند کردن اجسام سنگین و ورزش‌های طولانی مدت بپرهیزید تا بخیه‌ها باز نشوند. زخم را تمیز و خشک نگه‌ دارید؛ زیرا تماس با آب احتمال عفونت را بیشتر می‌کند. وضعیت بدنتان مانند وزن و میزان فشار خون را به‌صورت مداوم بررسی کنید و اگر تغییری در آن‌ها مشاهده کردید، فورا به پزشک اطلاع بدهید. خانم‌ها نباید تا حداقل یک‌ سال برای باردار شدن اقدام کنند. بعد از اینکه از بیمارستان مرخص شدید، تا چند هفته همچنان باید تحت نظر باشید تا بدن کلیه را پس نزند. در این مدت از شما مرتبا آزمایش خون گرفته می‌شود تا عملکرد درست کلیه جدید از روی میزان مواد زائد خون بررسی شود.

انواع پیوند کلیه

به‌طور کلی دو نوع پیوند کلیه وجود دارد که شرایط هر کدام کمی متفاوت است:
پیوند کلیه از فرد فوت شده: کلیه افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند هنوز سالم است و می‌تواند به عملکرد خود ادامه دهد؛ بنابراین اگر خود متوفی قبل از مرگ یا خانواده او رضایت خود را برای اهدای عضو اعلام کنند؛ از کلیه‌های این شخص برای پیوند کلیه استفاده می‌شود. اگر فرد گیرنده در منطقه‌ای دیگر قرار داشته باشد، کلیه در شرایط مخصوص (قرار دادن در محفظه یخ یا اتصال به دستگاه) زنده نگه داشته می‌شود تا به مقصد برسد. معمولا این نوع از پیوند کلیه کمی دیرتر نتیجه می‌دهد.
پیوند کلیه از فرد زنده: اگر یکی از کلیه‌ها از بین برود، کلیه دیگر می‌تواند به‌راحتی عملکرد آن را جبران کند. این شرایط برای فرد زنده‌ای که یکی از کلیه‌های خود را اهدا کرده نیز وجود دارد؛ بنابراین اگر در خانواده یا اطرافیان بیمار فردی با گروه خونی سازگار وجود داشته باشد، می‌تواند بدون ماندن در صف انتظار عمل پیوند را انجام دهد. مدت زمان موفقیت این نوع پیوند نیز کم‌تر از نوع اول است.

چرا عمل پیوند کلیه انجام می‌‌شود؟

در بیشتر کشورها و در اغلب موارد عمل پیوند کلیه زمانی انجام می‌شود که کلیه‌های فرد به‌طور کلی از کار افتاده باشند و شرایط بیمار هم برای گذراندن دیالیز در طولانی مدت چنان مساعد نیست؛ همچنین برای بسیاری از بیماران کلیوی، عمل پیوند بسیار مناسب‌تر از دیالیز است؛ زیرا:
دیالیز روندی طولانی، مداوم و خسته‌کننده دارد درحالی‌که پس از پیوند کلیه بیمار می‌تواند تا آخر عمر درست مثل یک فرد سالم به‌ زندگی خود ادامه دهد.
خطر مرگ و میر در بیماران دیالیزی بیشتر از افراد پیوندی است.
کسانی‌که مجبور به انجام دیالیز هستند، مجبورند در برنامه غذایی خود دقت زیادی داشته باشند اما در بیماران پیوند شده منع غذایی خاصی وجود ندارد.
هزینه عمل پیوند کلیه نسبت به دیالیز بسیار به‌صرفه‌تر است.
عمل پیوند پیشگیرانه یکی از انواع پیوند کلیه‌ است که رواج چندانی ندارد. این عمل برای جلوگیری از گسترش آسیب در کلیه و بدن انجام می‌شود و به‌دلیل اینکه در بیشتر کشورها کلیه‌هایی اهدایی کمی وجود دارد، تنها در موارد خاص انجام می‌شود.

عوارض پیوند کلیه

پس از عمل جراحی پیوند کلیه ممکن است به‌دلایل مختلف مانند رعایت نکردن بهداشت یا بی‌توجهی به مصرف دارو، بیمار دچار عفونت شود.
اختلال در عملکرد میزنای و دریچه‌های متصل‌کننده آن به مثانه
لخته شدن خون در بدن و خونریزی‌های مکرر
انتقال بیماری‌های کلیه‌ اهدایی به بدن بیمار (مانند عفونت یا سرطان). البته این مورد در موارد نادری اتفاق می‌افتد؛ زیرا قبل از انتقال کلیه به بدن گیرنده، کلیه و تمام شرایط آن سنجیده می‌شود.
حمله یا سکته‌های قلبی یا مغزی
داروهایی که پزشک معالج برای ادامه روند درمان برای شما تجویز می‌کند نیز ممکن است عوارضی داشته باشند. این عوارض عبارتند از:
کم شدن استحکام استخوان‌ها
اختلال در رشد موها
افزایش فشار خون
ابتلا به دیابت
ابتلا به انواع سرطان به ویژه سرطان پوست و غدد لنفاوی
ورم دست و پا
تغییر وزن
تغییرات پوستی مانند آکنه

خطرات عمل پیوند کلیه

مهم‌ترین خطری که برای جراحی پیوند کلیه می‌توان درنظر گرفت، احتمال رد کلیه توسط بدن است. اگر بدن نتواند خودش را با کلیه جدید وفق بدهد، مجبورید کلیه را خارج کنید و روند درمانتان را از سر بگیرید.
بسته شدن سیاهرگ یا سرخرگ کلیه اهدایی
ابتلا به بی‌اختیاری ادرار
بسته شدن مجرای میزنای که می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود.
حساسیت به داروی بیهوشی

پیوند کلیه بهتر است یا دیالیز؟

انجام انواع پیوند کلیه یا دیالیز بستگی به شرایط بیمار دارد. در مواردی که سن بیمار از 70 سال بیشتر شود و بیماری‌های زمینه‌ای او درصد موفقیت جراحی را پایین بیاورد، ترجیح بر این است که از درمان‌های دیگر استفاده شود. اما اگر بیمار سلامت کافی جسمی داشته باشد و بتواند عوارض جراحی را تحمل کند، عمل پیوند توصیه می‌شود.

آزمایشات قبل از پیوند کلیه

جراحی پیوند کلیه دارای آزمایشات متعددی است که با هدف تایید صلاحیت بیمار برای دریافت کلیه انجام می‌شوند. این آزمایشات توسط تیم پزشکی پیوند کلیه انجام می‌شوند که از پزشک جراح، متخصص کلیه یا نفرولوژیست، پرستار پیوند و روانشناس تشکیل شده است. آزمایشاتی که انجام می‌شوند عبارتند از:
آزمایش خون: این مورد مهم‌ترین آزمایشی است که برای پیوند کلیه از بیمار گرفته می‌شود. با آزمایش خون مشخص می‌شود که فرد چه گروه خونی دارد و آیا سیستم ایمنی او می‌تواند به آنتی‌ژن‌های کلیه اهدایی حمله کند یا نه؟ پس از مشخص شدن این موارد مسئولان مرکز بررسی می‌کنند که شرایط کدام اهداکننده به بدن شما می‌خورد.
آزمایش HLA: در HLA مارکرهای ژنتیکی عضو اهدایی و بدن گیرنده مقایسه می‌شوند تا پزشک بداند احتمال پس زدن کلیه چقدر است.
آزمایش‌های تشخیصی: به‌دلیل اینکه بیمار باید از سلامت قابل قبولی برخوردار باشد، آزمایش‌هایی مانند رادیولوژی، سونوگرافی، تست سلامت دندان‌ها و بیوپسی کلیه از او گرفته می‌شود؛ همچنین آزمایش‌های خاصی برای مردان و زنان هم انجام می‌شود.
تست سلامت روانی: داشتن روحیه و عدم اضطراب یکی از شروط اصلی برای موفقیت در پیوند کلیه است. اگر بیمار با مسائل استرس‌زا مانند مشکلات مالی یا خانوادگی درگیر باشد، نمی‌تواند روند درمان را به‌طور طبیعی طی کند روانشناس تیم پیوند این تست را برای فرد گیرنده و اهداکننده زنده انجام می‌دهد.

چه کسانی نمی‌توانند پیوند کلیه کنند؟

افراد دارای بیماری‌های جدی مانند سرطان، ناراحتی قلبی یا مشکلات مغزی
افراد بالای 70 سال
بیمارانی که با مشکلات گوارشی مانند زخم معده دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا مبتلا به بیماری ایدز هستند.
افراد دارای اعتیاد به مصرف مواد مخدر

عمل پیوند کلیه چقدر طول می‌کشد؟

پیوند کلیه مراحل پیچیده‌ای دارد که گاهی 3 تا 5 ساعت به‌طول می‌انجامد. برای این عمل بیمار باید کاملا بیهوش شود؛ سپس در سمت چپ یا راست بخش زیرین محوطه شکمی، پزشک جراح یک برش نسبتا عمیق ایجاد می‌کند و کلیه را کمی دورتر از محل مثانه قرار می‌دهد. مجاری مرتبط با دستگاه ادراری مانند میزنای و رگ‌های خونی کلیه پیوند شده هم باید به مجاری بدن متصل شوند. در بیشتر بیماران نیازی به برداشتن دو کلیه از کار افتاده نیست؛ زیرا خطر خاصی ندارند. البته اگر در آزمایشات مشخص شود که فرد گیرنده دچار بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا و سنگ کلیه است، کلیه‌های قدیمی برداشته می‌شوند.

پیوند کلیه تا چه سنی انجام می‌شود؟

پیوند کلیه محدودیت سنی خاصی ندارد و می‌توان از آن برای درمان بیماران بزرگسال یا خردسال استفاده کرد. البته برای افراد بالای 70 یا 80 سال این روش کم‌تر پیشنهاد می‌شود. فردی که کلیه را اهدا می‌کند نیز اغلب بیشتر از 18 سال و کم‌تر از 60 سال دارد.
مدارک لازم برای اهدای کلیه
پیوند کلیه نیاز به ارائه مدارکی از سوی افراد اهداکننده مجرد یا مطلقه دارد که عبارتند از:
مدارک هویتی مانند شناسنامه و کارت ملی
رضایت‌نامه محضری پدر یا حضور ایشان در مرکز
برگه آزمایش گروه خونی
دو قطعه عکس پرسنلی اهداکننده و یک قطعه عکس پدر
دفترچه بیمه
برای افراد متاهل نیز علاوه بر موارد ذکر شده، داشتن رضایت‌نامه محضری یا حضور ایشان در هنگام ارائه درخواست الزامی است.

درصد موفقیت پیوند کلیه

جراحی پیوند کلیه در 95 درصد مواردی که دو فرد با یکدیگر خواهر یا برادر هستند، نتیجه عالی خواهد داشت؛ زیرا بین این افراد تطابق ژنتیکی و خونی خوبی وجود دارد. اگر کلیه اهدا شده از طرف والدین یا فرزند شخص باشد، درصد موفقیت حدود 85 درصد است. در بیمارانی که کلیه یک فرد متوفی را دریافت کرده‌اند، 80 درصد هم‌خوانی دیده شده است. البته اگر بیمار بخواهد برای بار دوم عمل پیوند کلیه را انجام دهد، از میزان این درصدها حدود 10 یا 15 درصد کاهش خواهد یافت.

علت مرگ بعد از پیوند کلیه چیست؟

رایج‌ترین علل مرگ بیماران پیوند شده شامل بدخیمی‌ها، ابتلا به عفونت، مشکلات قلبی و ضایعات مغزی هستند.

عوارض پیوند کلیه برای اهداکننده چیست؟

اهداکننده کلیه ممکن است دچار عوارض خفیفی مانند درد و عفونت شود اما این عوارض در مدت کوتاهی از بین خواهند رفت.

هزینه پیوند کلیه چقدر است؟

مقدار این هزینه بستگی به شرایط بیمار و مرکز پیوند کلیه دارد و مبلغ دقیق را نمی‌توان برای آن تعیین کرد.

سخن پایانی
سلامتی نعمتی است که شاید بیشتر مردم قدر آن را ندانند. افرادی که با مشکلات کلیوی یا مشکلات جسمی دیگری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، در لحظه لحظه دوران بیماری برگشتن سلامتیشان را آرزو می‌کنند. جراحی پیوند کلیه یکی از راه‌های موفقیت‌آمیز برای برگرداندن سلامت بدن و رسیدن به یک زندگی متعادل است.